Bilgisayardaki ana donanım birimlerinden biri olan Anakartlar, bilgisayarın yeteneklerini belirleyen en önemli bileşendir. Tanım olarak Anakartlar bilgisayarlardaki tüm donanım birimlerinin bağlandığı ve bu donanım birimleri arasında iletişimi sağlayan elektronik donanım kartlarıdır. Anakarta bir şekilde bağlı olmayan bir donanım biriminin kullanılması mümkün değildir.
Anakartların üzerinde işlemci, RAM, ekran kartı gibi temel birimlerin takılacağı soket ve slotlar yanında, çeşitli kartlar, sürücüler ve diğer birimlerin takılacağı soketler, portlar ve slotlar bulunur.
Bir anakartın üzerinde, o anakartın yeteneklerini belirleyen, bilgilerin nereye gideceğini kontrol eden ve çipset (chipset – yongaseti) adı verilen iki tane entegre bulunur. Bunlardan İşlemci, RAM ve Ekran kartı arasındaki iletişimi sağlayana Kuzey Köprüsü, Sabit Disk, Genişleme yuvaları ve portlar gibi giriş çıkış birimleri arasındaki iletişimi sağlayana ise Güney Köprüsü adı verilir.
Bir ana kartın genel yapısı ve bölümleri aşağıdaki gibi olup, üreticisine ve modeline göre küçük değişiklikler olabilir. Ancak yerleşim genellikle aşağıdaki gibidir.
Özellikle Kuzey Köprüsü çipseti bir anakartın yeteneklerini belirleyen, dolayısıyla da anakart seçimi yaparken en dikkat edilecek bileşen durumundadır. Anakart üzerindeki yuvalara ya da portlara diğer donanım birimleri bağlanır, böylece bütün parçalar birbirleriyle haberleşebilir hale gelirler. Hangi birimlerin nereye, nasıl takılacakları (montajının yapılacağı) modülün sonraki bölümlerinde ayrıntılı olarak anlatılacaktır.
Veri Yolları (BUS)
Veri yolları, anakart üzerindeki bağlı bileşenler arasında veri alış verişini sağlayan yollardır. Dışarıdan bağlanan birimler port ya da soket (yuva) adı verilen bölümler üzerinden verileri bu yollara aktarırlar.
Bant Genişliği: Veri yollarından birim zamanda aktarılabilecek bilgi miktarıdır. Ne kadar fazla olursa, kısa sürede daha çok bilgi aktarılabilir.
Anakartlarda 5 farklı veri yolu bulunabilir. Bunlar sırasıyla ISA, PCI, AGP, PCI-X ve PCI-e (PCI Express) veri yollarıdır.
ISA Veri Yolu: En yavaş veri yolu olup, 16 bitliktir ve günümüz anakartlarında bulunmamaktadır.
PCI Veriyolu: Genişleme yuvaları da denilen bu portlara, ses kartı, TV kartı vb. donanım kartları takıldığı için sayıları fazla olabilmektedir. Renkleri genelde Beyaz olup, genellikle bilgisayarlara ek yetenekler kazandırmada kullanılırlar. Günümüzde buraya takılan kartların çoğu anakartla bütünleşik geldiğinden önemini yitirmiştir.
AGP Veri Yolu: Yüksek veri iletişimine ihtiyaç duyan Ekran kartları için PCI veriyolu yetersiz kaldığından, özel bir veri yolu olan AGP (Accelerated Graphics Port – Hızlandırılmış Grafik Portu) üretilmiştir. Bu porta sadece ekran kartı takılabilir. Ancak günümüz ekran kartlarının ihtiyaçlarını karşılayamadığından, günümüz anakartlarda yer almaz. Genellikle renkleri kahverengi ya da siyahtır.
PCI-X Veri Yolu: Genellikle sunucu (server) denilen özel bilgisayarlarda kullanılırlar. Ev kullanıcıları için üretilen anakartlarda bulunmazlar. PCI Express veri yollarıyla karıştırılmamalıdır.
PCI-e (PCI-Express) Veriyolu: PCI ve AGP veri yollarının hız için yetersiz hale gelmesi üzerine üretilen yeni veri yollarıdır. Hızları çok yüksektir. Günümüz ekran kartları ve çoğu donanım kartları artık bu veri yolunu kullanmaktadır. PCI-e 1x ve PCI-e 16x şeklinde hızlarına göre isimlendirilmiş iki türü bulunup, 16x olanına ekran kartları, diğerine ise ethernet kartı, ses kartı gibi donanım birimleri takılır.
Portlar ve Konnektörler
Portlar, bilgisayar kasasının arkasında bulunan, anakarta dış donanım birimlerinin bağlanıp, veri alış verişinde bulunmasını sağlayan bağlantı noktalarıdır. Konnectörler ise bu portlara giren, dış donanımlar üzerindeki bağlantı parçasıdır.
Aşağıdaki resimde gelişmiş ve üzerinde onboard (tümleşik) donanım kartları bulunan bir anakartın arka bölümünde yer alan portlar yer almaktadır. Bu portların sayısı değişmekle birlikte, renkleri ve yerleşimlerinde fazla bir değişiklik olmaz. Bu nedenle portların özellikle yerlerini öğrenmek, montaj sırasında kolaylıklar sağlar.
1. PS/2 Klavye Portu: Mor renkli bu porta PS/2 klavye denilen klavyeler takılmaktadır. Günümüzde bu klavyeler fazla kullanılmamaya başlanmıştır.
2. PS/2 Fare Portu: Yeşil renkli bu porta PS/2 fare denilen fareler takılmaktadır. Günümüzde bu fareler neredeyse hiç kullanılmamaktadır. PS/2 porta takılan bir klavye ya da farenin çalışabilmesi için bilgisayarın kapatılıp/açılması gerekir. Pin’li yapıda olduklarından doğru şekilde takılsalar, pinleri eğilip, kırılabilir ve kolaylıkla bozulabilirler.
3. VGA Portu: Bu port onboard (tümleşik) ekran kartı olan anakartlarda bulunur, VGA (Video Graphics Adaptor) porta ekran (monitör) takılır. Mavi renkte, analog bir görüntü çıkış birimidir.
4. DVI Portu: Onboard ekran kartı bulunan bazı ekran kartlarında bulunabilir. DVI (Digital Video Interface – Sayısal Video Arayüzü) porta LCD ekranlar gibi dijital (sayısal) olarak çalışan ekranlar takılırlar, bu port beyaz renkte, dijital sinyal veren bir görüntü çıkış birimidir.
5. HDMI Portu: Yüksek çözünürlüklü dijital olarak görüntü ve ses aktarımı yapabilir. Özellikle yeni nesil LED ve LCD televizyonlar ve geniş ekranlara görüntü aktarılırken kullanılırlar. Gelişmiş anakartlarda bulunabilir. Dijital bir görüntü çıkış birimidir.
6. FireWire (1394a) Portu: Bu port özellikle dijital video ve fotoğraf makinelerinden, bilgisayara bilgi aktarımı için geliştirilmiş hızlı bir porttur. Ancak USB portun gelişimiyle, piyasada yaygınlaşamamıştır.
7. Optik Sayısal Portu: Fiber optik kablo üzerinden veri alış verişi için kullanılan bir porttur. Çoğu ev kullanıcısı için gerekli olmayan bir porttur.
8. eSATA Portu: SATA (Serial ATA) veri aktarım sistemini kullanan, daha çok harici sabit diskleri bilgisayara bağlamak için geliştirilmiştir. Hızlı veri aktarımını amaçlamıştır ancak USB 3.0 teknolojisinin gelişip, harici sabit disklerde kullanılmasıyla birlikte yaygınlaşamamıştır.
9. USB 2.0 Portları: USB (Universal Serial BUS – Evrensel Seri Veri yolu) portu, bilgisayarlarda en çok kullanılan, klavye, fare, webcam, yazıcı, tarayıcı, flash bellek vb. birçok dış donanım biriminin takılabildiği hızlı bir porttur. USB 2.0 ve USB 3.0 şeklinde sürümleri vardır. USB 2.0 teorik olarak saniyede 480 megabit (80 MB) veri aktarımına izin vermektedir.
10. USB 3.0 Portları: USB 3.0 portu, USB 2.0’ın 10 kat daha hızlı olup, hem USB 3.0 hem de USB 2.0 destekli donanım birimlerini çalıştırabilmektedir. Özellikle günümüzde USB 3.0 destekli harici sabit disklerin takıldığı bir port olup, anakartlarda ve dizüstü bilgisayarlarda kendine yer edinmiştir. Gelecek vaat eden bir porttur.
11. RJ-45 Ethernet (LAN) Portu: Bir bilgisayarın ağa (dolayısıyla da internete) bağlanmasını sağlayan, RJ-45 konnektörlü ağ kabloların takıldığı porttur. Günümüz anakartların hemen hepsinde standart hale gelmiştir. 100 megabit, 1000 megabit hızlara sahip çeşitleri vardır. 1000 megabit hıza sahip olana gigabit ethernet portu da denmektedir.
12. Analog Ses Giriş-Çıkışları: Onboard ses kartı bulunan anakartlarının ses giriş-çıkış portlarıdır. Ses kartının desteklediği kanal sayısına göre port sayısı artabilmektedir. Bazı anakartlarda 3 (Yeşil, Mavi, Pembe renklerde) port bulunurken, günümüz anakartların çoğunda 6 port bulunabilmektedir. Yeşil port ses çıkışı olup, Hoparlör, Kulaklık gibi ses veren donanımlar takılır. Mavi port ses girişi olup, bilgisayara ses aktarmada kullanılan çeşitli müzik aletleri bağlanır. Pembe port mikrofon girişidir, bilgisayara kendi sesinizi ya da ortamdaki sesleri mikrofon aracılığıyla aktarmanızı sağlar.
Bu portların dışında, bazı eski anakartlarda paralel ve seri port denilen portlar da bulunur.
Paralel Port: Verierin paralel olarak aktarıldığı, eski tür yazıcıların bilgisayarlara bağlanmasında kullanılan bir porttur. Günümüz anakartlarının çoğunda artık bulunmamaktadır. Portu rengi genellikle magenta (pembeye yakın mor) rengindedir.
Seri Port: Eskiden, fare, modem ve fabrikalarda kullanılan cihazlar gibi donanımların bilgisayara bağlanmasında kullanılan bir porttur. Günümüz anakartlarının çoğunda artık bulunmamaktadır.
Anakart Çeşitleri
Anakart üreticilerinin uymak zorunda oldukları standartlar vardır. Anakartın boyutları, vida yerleri, üzerindeki birimlerin yerleşimleri vb. konularda standartlar belirlenmiştir, buna form faktör denir. 3 çeşit standart vardır, bunlar:
XT Anakartlar: İlk kullanılmaya başlayan kişisel bilgisayarlarda kullanılan bir standarttır. Günümüzde kullanılmamaktadır.
AT Anakartlar: Günümüz anakartlarına benzer bir standarttır. Ancak yetenekleri yetersiz kaldığından yerini ATX standardına bırakmıştır.
ATX Anakartlar: Günümüz anakartlarının hemen hepsi bu standarda göre üretilmektedir. Yazımın başındaki anakart bu standarda uygun olarak üretilmiştir. Anakartınız ATX standardına uygun üretilmişse, anakartınızı takacağınız kasanın, bilgisayarın güç kaynağının (power supply) da ATX standardında olması gerekir. Aksi halde anakartı takamaz veya anakarta güç veremezsiniz. ATX anakartların daha küçük ebatlardaki micro ATX (mATX) denilen bir çeşidi de bulunmaktadır, bu çeşit özellikle küçük boyutlu kasalarda kullanılmak için tasarlanmıştır. BTX adı verilen anakart standardı da piyasaya sürülmüşse de fazla yaygınlaşamamıştır.
Anakartınızla ilgili ayrıntılı bilgiye anakartın Kullanım Klavuzundan ya da anakart üreticinizin web sitesinden ulaşabilirsiniz. Günümüzde anakart üreten firmalardan en yaygın olanları GigaByte, ASUS, MSI ve FoxConn adlı firmalardır. İsim sırası aynı zamanda benim tercih ettiğim firma sırasını da göstermektedir.
Anakart Seçiminde Dikkat Edilecek Hususlar
Bir bilgisayarın parçalarını seçip, toplamadan önce hangi birimleri seçeceğiniz önemli bir hususdur. Yanlış kararlar vermeniz, parçaların birbirleriyle uyumsuz olmasına, dolayısıyla performans ve para kaybına neden olabilir.
Bir bilgisayar toplarken ilk belirlemeniz gereken donanım birimi İşlemci’dir. Düşündüğünüz bilgisayarla yapacağınız işe en uygun işlemciyi (hız, fiyat ve performans açılarından) seçtikten sonra seçmeniz gereken birim, işlemcinizi destekleyen bir Anakarttır.
Seçeceğiniz anakartın özelliklerini web sitesinden inceleyiniz. 2013 yılı itibariyle anakartın, USB 3.0 portlarının olmasına, onboard ses, ethernet ve ekran kartının (özellikle HDMI portu olan) bulunmasına, yeni nesil işlemcileri desteklemesine, PCI-e 16x ve 1x genişleme yuvalarının bulunmasına, SATA3 sabit disk desteğinin olmasına, 1600 Mhz ya da en azından 1333 MHz hızındaki DDR3 RAM bellekleri desteklemesine dikkat edilmelidir. Böylece bilgisayarınızı hem günümüzdeki hem de sonraki birkaç yılda karşılaşacağınız donanım birimleriyle kullanabilirsiniz.
Anakartlar Bölümünde Cevabını Bilmeniz Gereken Sorular
Modülün Anakartlar bölümüyle ilgili, cevaplarını bilmeniz gereken sorular şunlar:
- Anakart nedir?
- Çipsetlerin adları ve görevleri nelerdir?
- Anakartlar üzerindeki veri yolları nelerdir?Kullanılmayan veriyolu hangisidir? Sadece ekran kartlarının takıldığı veriyolları hangileridir? En hızlısı hangisidir?
- Anakartın arkasında bulunabilecek portların isimleri nelerdir (en azından günümüzde yaygın kullanılanlar)? Portlara takılabilecek donanımlara birer örnek veriniz.
- Ses Giriş-Çıkış birimlerine göre takılabilecek donanımlar nelerdir?
- Anakart çeşitleri nelerdir, günümüzde hangisi kullanılır? (sadece isimleri)
Anakartın Montajı Nasıl Yapılır?
Yeni nesil bir anakartın kasaya montajının nasıl yapıldığını aşağıdaki videodan izleyerek öğrenebilirsiniz. Videoda aynı zamanda RAM ve İşlemci montajı da kısaca anlatılmaktadır.
Anakart Üzerinde Ne Nedir?
Aşağıdaki videoda anakart üzerindeki birimlerin ne olduğu anlatılmaktadır.
